Pompeje – Uśpione miasto u stóp Wezuwiusza

Wiedzieliście, że Włochy mogą pochwalić się największą ilością obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO? Tę plejadę gwiazdorskich miejsc od 1997 roku dumnie reprezentują między innymi słynne Pompeje, miasto zakonserwowane na tysiące lat w wulkanicznej kapsule czasu. 

Szybki rozwój miasta w końcu doprowadził do tego, że dobudowywanie kolejnych pięter nie było wystarczające, więc zaczęto wznosić budynki także poza murami miasta. Były to przede wszystkim domy mieszkalne, ale także przyklejone do nich warsztaty i sklepy. Oprócz mieszkań i budynków użyteczności publicznej w mieście znajdowały się także bary, łaźnie, amfiteatr, kilka teatrów i świątyń. Koniec końców Pompeje stały się swego rodzaju wizytówką rzymskiej cywilizacji. I były nią aż do momentu zniszczenia miasta w wyniku tragedii, której przedstawiać nie trzeba chyba nikomu.

Erupcja Wezuwiusza

Czasy świetności Pompejów przerwało najpierw trzęsienie ziemi w 62 roku, a następnie wybuch Wezuwiusza w 79 roku. Erupcja tego ostatniego doszczętnie zniszczyła nie tylko Pompeje, ale także Herkulanum i kilka innych pobliskich miejscowości. W wyniku tego kataklizmu zginęło około 16 000 osób, z czego 2000 stanowili mieszkańcy Pompejów. Wbrew temu, jak powszechnie postrzega się tę tragedię, to nie wypływająca z wulkanu lawa była bezpośrednią przyczyną śmierci ludzi i zwierząt, a śmiercionośne gazy, które podczas erupcji w błyskawicznym tempie dotarły do miast, zabijając mieszkańców i tysiące innych istnień.

Odkrycie Pompejów

Pamiętna erupcja Wezuwiusza pogrzebała Pompeje nie tylko w sposób dosłowny, ale także w pamięci wielu osób. Przez setki lat tętniące niegdyś życiem miasto było zapomniane. W 1599 roku miejscem tym zainteresował się włoski architekt, Domenico Fontana. Prace odkrywcze rozpoczęły się jednak dopiero w 1748 roku i tak naprawdę proces ten trwa do dziś, gdyż cała powierzchnia 44 hektarów zamieniła się w największe stanowisko archeologiczne na świecie.

Za sprawą zastygłej lawy i wulkanicznego pyłu, który pokrył całe miasto, Pompeje zostały niejako zakonserwowane w czasie. W idealnym stanie zachowały się nie tylko budynki, ale także dekoracje, mozaiki, naczynia i inne przedmioty użytku codziennego. Ciała ofiar niestety nie miały szans na przetrwanie w styczności z piekielnie wysoką temperaturą. W zastygłej lawie pozostały jednak przestrzenie, które posłużyły jako formy do gipsowych odlewów.

Dzięki nim macie szansę nie tylko wyobrazić sobie strukturę starożytnego, rzymskiego miasta, ale także toczące się tam życie. Tragiczny wybuch dopadł niektórych podczas próby ucieczki, jednak inni zginęli przy wykonywaniu prostych, codziennych czynności lub będąc w objęciach najbliższych. Gipsowe odlewy sylwetek tych osób z jednej strony w bardzo realistyczny sposób przenoszą nas w czasy Starożytnego Rzymu, a z drugiej – dają jeszcze bardziej dosłowny wyraz tragedii, która spotkała mieszkańców tego i innych miast.

CIEKAWOSTKA: Niedaleko stanowiska archeologicznego znajduje się też współczesne miasto Pompeje. Pod kątem zwiedzania nie ma ono jednak zbyt wiele do zaoferowania, dlatego nie cieszy się szczególnym zainteresowaniem turystów.

Zwiedzanie Pompejów

Na Pompeje składało się ponad 1500 budynków, jednak nie wszystkie z nich są dziś udostępnione do zwiedzania. Część otwarta dla turystów podzielona jest na dziewięć stref skupiających w sobie różne pozostałości po życiu rzymskiego miasta. Na stanowisko archeologiczne wejść można z trzech stron. Najpopularniejsze jest to od strony Bramy Morskiej, czyli Porta Marina, przede wszystkim dlatego, że znajduje się ono blisko dworca kolejowego. To tam zakupić też można dostęp do audioprzewodników, kupić pamiątki i uzyskać wszelkie przydatne podczas zwiedzania informacje w turystycznym punkcie informacyjnym. Rzecz jasna to właśnie ta brama wejściowa jest też najbardziej oblegana.

Dwa pozostałe wejścia znajdziecie przy Piazza Esedra i Piazza Anfiteatro. Prawdopodobnie zastaniecie tam mniejsze tłumy, ale jednocześnie brak jakiegokolwiek serwisu informacyjnego. Dalsze zwiedzanie zależy oczywiście od miejsca, w którym rozpoczniecie spacer i od czasu, jaki chcecie poświęcić na odkrycie sekretów tego miejsca. Poniżej przeczytacie jednak o najważniejszych punktach każdego z regionów, których nie warto pomijać podczas wizyty w Pompejach.

Region I

Pierwszy region to przede wszystkim Thermopolium, dawniej pełniące funkcje restauracji lub jadłodajni ze sporym miejscem do odpoczynku. Do dziś możecie tam zobaczyć ladę, a nawet pojemniki, w których przechowywane było pożywienie. W tej strefie znajduje się też kilka odlewów niektórych ofiar erupcji wulkanu, większość z nich w tak zwanym Ogrodzie Uciekinierów, czyli winnicy, w której zginęło 13 pracowników i ich dzieci. Ale tuż przy tym charakterystycznym placu zobaczycie też kilka warsztatów i ważnych domów, takich jak:

• Dom Kochanków, którego drugie piętro jest prawie całkowicie nienaruszone;
• Dom Kitarzysty, jeden z największych w mieście dom, w którego wnętrzu znajduje się brązowy posąg Apolla grającego na lirze;
• Dom Menandra z pięknymi freskami przedstawiającymi sceny z Iliady i Odysei.

Region II

W regionie drugim od razu rzuci Wam się w oczy wielki amfiteatr – jeden z najlepiej zachowanych na świecie. To w nim odbywały się walki gladiatorów, oglądane przez liczącą nawet 20 000 osób widownię. Tuż obok niego znajdziecie starą siłownię, z której nieświadomi mieszkańcy korzystali w trakcie wybuchu, na co wskazują odkrycia archeologów. Tuż przy drodze biegnącej wzdłuż dawnych murów obronnych znajduje się też dawna nekropolia. Najważniejszy grobowiec jaki można tam zobaczyć to ten należący do kapłanki Eumachii, ale nie brak tam także dużo skromniejszych, zamkniętych grobowców, które rozpoznać można po szorstkich, kamiennych popiersiach.

Region III i IV

W trzeciej strefie wyjątkowym obiektem jest budynek, będący dawniej siedzibą stowarzyszenia o charakterze militarnym. Wewnątrz niego planowano działania zbrojne oraz przechowywano trofea wojskowe i zbroje. Ta konstrukcja związana jest jednak także z nieco bliższą nam historią. Jest ona znana z zawalenia, mającego miejsce w 2010 roku, spowodowanego przez zmiany klimatyczne. Dziś po renowacji budynku jest on symbolem odrodzenia miasta. Na terenie tego regionu znajduje się też kolejna nekropolia z czterema monumentalnymi grobowcami.

Region V

Piąty region to dom kolejnego Thermopolium. Restauracja z widokiem na otwartą przestrzeń wyposażona jest w tradycyjną ladę w kształcie litery L i ozdobiona wizerunkami zwierząt, których mięso sprzedawane było w tym miejscu. Co ciekawe znalezione w pojemnikach na żywność fragmenty kości wskazują na dużą różnorodność produktów używanych do przygotowywania tamtejszych potraw.

Przede wszystkim jednak ta strefa pozwoli Wam zwiedzić starożytne eleganckie rezydencje. Dom Marcusa Lucretius Fronto zdobią wyrafinowane alegoryczne obrazy, wystawny, dekoracyjny stół i marmurowa wanna, a charakterystyczna dla Domu Oriona jest niespotykana mozaika podłogowa przedstawiająca mitycznego bohatera i jego przemianę w konstelację gwiazd. Jedna z sąsiedzkich rezydencji znana jest natomiast dzięki wyjątkowemu freskowi, przedstawiającemu zmysłową scenę zbliżenia Ledy i boga Jowisza, zamienionego w łabędzia. To od tej dwójki pochodzi dzisiejsza nazwa tego domu.

Region VI

Region szósty zachwyci Was najpiękniejszymi pałacami w starożytnych Pompejach. Znajduje się tu Dom Fauna, największy i najbogatszy ze wszystkich, jakie znajdowały się w mieście. Swoją nazwę wziął od stojącego na dziedzińcu, wykonanego z brązu posągu Fauna. Casa del Poeta Tragico szczególnie zwraca uwagę piękną mozaiką, ostrzegającą gości o niebezpiecznym czworonogu. Villa dei Misteri jest natomiast nieco oddalona od pozostałych atrakcji, ale warto przejść się w jej kierunku, ponieważ ta dawna posiadłość rolniczej rodziny skrywa pięknie zachowane naścienne malowidła. Inne warte uwagi domy i wille w szóstym regionie to między innymi:

• Willa Diomedesa – jeden z pierwszych budynków odkopanych na terenie Pompejów. Zawdzięcza swoją nazwę Marcusowi Arriusowi Diomedesowi, którego grób znajduje się przy wejściu do willi.
• Dom Złotych Kupidynów – należy do najbardziej eleganckich domów z epoki cesarskiej. W jego centrum króluje piękny ogród ozdobiony płaskorzeźbami i marmurowymi rzeźbami, a w jego wnętrzu warto zatrzymać się przy dużej sali udekorowanej malowidłami mitologicznymi i podłogową mozaiką.
• Dom Apolla – budynek z dobrze zachowanym malowidłem, na którym udało się rozpoznać Odyseusza, Achillesa i Apolla.
• Dom Pieca – dom mieszkalny, należący do rodziny parającej się wypiekaniem pieczywa, prawdopodobnie jednego z najbardziej dochodowych biznesów w Pompejach (na terenie stanowiska archeologicznego do tej pory odnaleziono ponad 30 piekarni). Centrum domu stanowi duży piec do wypieku chleba, w jego pobliżu odkryto pomieszczenie przeznaczone do przechowywania kamieni młyńskich z lawy.

UWAGA: Należące do szóstego regionu Villa dei Misteri, Willa Diomedesa, Villa Regina i Antykwarium, o którym przeczytacie poniżej, znajdują się w tak zwanym obszarze podmiejskim, który nie jest dostępny z najtańszym biletem wstępu (Pompeii Express). Aby zajrzeć w tamten zakątek Pompejów potrzebna jest wejściówka Pompeii +, albo dokupienie specjalnego, dodatkowego biletu.

Region VII

Region siódmy jest wyjątkowo obfity w atrakcje. W jego centrum znajduje się Forum, będące niegdyś głównym placem i miejscem wszelkich spotkań. Pełniło też ono funkcję targu, otoczonego stoiskami, oferującymi wszelkiego rodzaju produkty, od tekstyliów aż po produkty spożywcze. To właśnie przy tym placu znajdowały się także najważniejsze świątynie i inne budynki publiczne. Spoglądając na przykład na północną część Forum zobaczycie kolumny – to pozostałości po Świątyni Jowisza.

Przyjrzycie się z bliska miejscu, w którym Rzymianie relaksowali się w gorących wodach termalnych. Ostały się tam zarówno te najstarsze termy – Terme Stabiane – jak i największe – Terme del Foro. To dwa z trzech kompleksów term miejskich, które znajdowały się na terenie Pompejów. Świątynia Apolla, wyróżniająca się dzięki rzeźbom Apolla i Diany, to dowód na wpływy greckie w kulturze cywilizacji rzymskiej i jednocześnie najstarszy obiekt znajdujący się na terenie tego stanowiska archeologicznego. Do forum przylega też dawny spichlerz, który dziś skrywa w sobie gipsowe odlewy postaci mieszkańców pochłoniętych przez żywioł.

Casa de Sirico to willa zamożnej rodziny piekarzy, w której możecie obejrzeć doskonale zachowane pomieszczenia, a także kolejne gipsowe odlewy. Jednym z najważniejszych miejsc w tej strefie jest Lupanare czyli były dom publiczny, w którym interesującym elementem są zdobiące go do dziś freski o tematyce erotycznej.

Region VIII

Nieco bardziej na południowy wschód zobaczyć można dorycką świątynię, będącą prawdopodobnie jednym z najświętszych miejsc w mieście. Tuż obok niej łatwo rozpoznacie Trójkątne Forum stojące na grzbiecie lawowej skały. Było to pierwsze Forum w zorganizowanych Pompejach, używane jeszcze za czasów gdy miasto było skromną, rolniczą osadą. Ale to tylko część pozostałości znajdujących się w ósmej strefie. Jeśli skierujecie wzrok na zachód to na pięknym, sztucznym tarasie, który oferuje wspaniałe widoki na Zatokę Neapolitańską, zobaczycie też Sanktuarium Wenus. W jej sąsiedztwie widnieje Bazylika mająca 1500 m2, Dom Championnet i Dom Geometrycznych Mozaik.

W tym regionie zwiedzicie również imponujący teatr w kształcie podkowy, na scenie którego wystawiano komedie i dramaty. Do dużego teatru przytulony jest też mniejszy Odeon, który przeznaczony był głównie do prezentacji najpopularniejszego wówczas gatunku teatralnego, mimiki, ale także występów muzycznych i śpiewaczych. Tuż obok zerknijcie też na Świątynię Isis, w której wznoszono modły do tej egipskiej bogini płodności.

Region IX

Główną atrakcją ostatniej, dziewiątej strefy są łaźnie, których budowę nieszczęśliwie przerwał wybuch wulkanu. Mimo tego, że nie zostały one dokończone, po postawionych już elementach widać było ambitne plany twórcy. Wykończone miały zostać marmurem, dobrze oświetlone i wyposażone w zaawansowany system wentylacji. Te termy to jedyne, których nie podzielono ze względu na płeć, stąd wnioskuje się, że kobiety i mężczyźni mogli z nich korzystać w innych godzinach. Spacer po tym regionie dobrze jest zakończyć wizytą w Domu Marka Lukrecjusza, słynącego z malowideł przedstawiających sceny mitologiczne i eleganckiego ogrodu.

Antykwarium

Antykwarium w Pompejach powstało pod koniec XIX wieku jako miejsce wystawowe dla wybranych znalezisk pochodzących z wykopalisk. Dziś to nie tylko muzeum, ale także centrum dla zwiedzających, w którym poznać można historię starożytnego miasta z niezwykłymi szczegółami. Znajdują się tam przede wszystkim pozostałości, które potrzebują ochrony przed czynnikami atmosferycznymi, ale także materiały, które ciężko jest skategoryzować i umieścić w konkretnym domu. Najważniejsze dzieła chronione w Antykwarium to freski z Domu Złotej Bransolety, Srebrny Skarb Moregine czy skarb amuletu z Domu z Ogrodem.

Pompeje – Co warto wiedzieć przed wizytą?

Większość przyjezdnych może kojarzyć zwiedzanie stanowiska archeologicznego z krótkim spacerem po niewielkiej przestrzeni, na której gdzieniegdzie zobaczyć można słabo zachowane fragmenty ścian, fundamentów czy pojedyncze elementy dekoracyjne. W tym przypadku sytuacja wygląda jednak zupełnie inaczej. Na pełne zwiedzanie ruin Pompejów należy przeznaczyć około 5 godzin. Choć idąc najdłuższą możliwą ścieżką, zatrzymując się na podziwianie wszystkich ruin i zaglądając również do obszaru podmiejskiego spędzicie tam zapewne nawet 7 godzin.

Bilety wstępu najlepiej jest kupić z wyprzedzeniem, bo ilość dziennych wejść na stanowisko archeologiczne jest ograniczona, a zainteresowanie turystów tym miejscem, szczególnie w szczycie sezonu jest naprawdę duże. Dodatkowo kupując bilet drogą internetową możecie ominąć długie kolejki. Niezależnie od tego czy interesują Was zwykłe wejściówki czy zwiedzanie Pompejów z archeologiem-przewodnikiem, bilety możecie w łatwy sposób zarezerwować tutaj.

WARTO WIEDZIEĆ: Decydując się na samodzielny spacer, dobrze jest zaopatrzyć się w mapkę obiektu, która zdecydowanie ułatwia zwiedzanie. Możecie ją nabyć przy wejściu Porta Marina.

Pierwsza niedziela miesiąca umożliwia bezpłatny wstęp do Pompejów, ale należy pamiętać, że tego dnia miejsce zwykle jest zatłoczone. Sami więc musicie zdecydować, czy ważniejsza jest dla Was oszczędność czy nieco bardziej komfortowe zwiedzanie. A mówiąc komforcie, dla własnej wygody pamiętajcie o założeniu sportowych butów, zabraniu nakrycia głowy i butelki wody, którą na miejscu uzupełniać można w wodopojach.

Herkulanum, Wezuwiusz i Muzeum Archeologiczne

By jeszcze lepiej zrozumieć historię niszczycielskiej siły Wezuwiusza i móc podziwiać wszystkie zachowane, antyczne eksponaty warto zajrzeć do Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu. Dwa piętra tego światowej sławy muzeum poświęcone są właśnie terenom zniszczonym przez wybuch wulkanu. Zobaczycie tam między innymi mozaiki znajdujące się we wspomnianym wcześniej Domu Fauna.

Muzeum Archeologiczne w Neapolu opowiada nie tylko tragiczną historię Pompejów, ale także Herkulanum – położonej nieopodal miejscowości, która również została pogrzebana w popiołach podczas erupcji Wezuwiusza. Warto poświęcić chwilę, aby odwiedzić i to miejsce, bo choć jest mniej znane, na pewno zaciekawi Was jeszcze lepiej zachowanymi budynkami. Bilety na wycieczkę do Herkulanum możecie kupić tutaj.

Na wycieczkę poleca się także Wezuwiusz. Oglądanie wulkanicznego krateru z bliska to dość ekstremalne przeżycie, które jeszcze lepiej uświadamia potęgę natury. Jeśli zastanawiacie się, w jaki sposób połączyć wizytę w Pompejach i Herkulanum z wejściem na szczyt Wezuwiusza, możecie skorzystać z wielu zorganizowanych wycieczek z przewodnikiem, które znajdziecie na GetYourGuide.

Informacje praktyczne

• Bilety wstępu do Pompejów najlepiej kupić z wyprzedzeniem. Unikniesz wówczas stania w długiej kolejce oraz ominie Cię ryzyko, że wszystkie bilety zostały wyprzedane.
• Kup bilety na GetYourGuide

Pompeje na mapie

Odkryj pozostałe ciekawe miejsca we Włoszech