Czy starożytni Grecy korzystali z usług wróżki? Typowej wróżki może nie mieli, ale o swoich przyszłych losach też chcieli się co nieco dowiedzieć. Właśnie po to tłumnie udawali się do Delf, gdzie urzędowała najważniejsza wyrocznia starożytnego świata.
Delfy to jedno z najważniejszych i najciekawszych stanowisk archeologicznych w Grecji. Antyczne miasto, a właściwie jego pozostałości, położone są na zboczach góry Parnas, a tak niesamowity naturalny krajobraz tylko podkreśla historyczne znaczenie tego miejsca. Delfy swoją sławę zawdzięczają głównie antycznej wyroczni, która pomagała rozwiać wątpliwości pielgrzymom przybywającym z okolic całego basenu Morza Śródziemnego. Dziś podróżnicy nie zaglądają do tego miejsca w poszukiwaniu przepowiedni, ale z potrzeby chwilowego przeniesienia się w starożytne czasy.
Mityczne Delfy
W czasach starożytnej Grecji wierzono, że Delfy były tak zwanym „pępkiem Ziemi”. Miało to związek z ciekawym mitem, według którego Zeus aby znaleźć środek Ziemi uwolnił dwa orły. Jeden z nich wyruszył na wschód, a drugi na zachód. Po podróży dookoła świata ptaki spotkały się nad Delfami, wyznaczając centralny punkt świata. Mit ten był szczególnie istotny dla ówczesnej społeczności, jednak to nie on wpłynął na to, jakie miano nadano świętemu miejscu.
Nazwa miasta przywodzi na myśl słowo „delfin”. I jest to bardzo dobre skojarzenie, bo to właśnie dzięki temu zwierzęciu grecki pępek świata znany jest dziś jako Delfy. Niektóre źródła podają, że to właśnie na grzbiecie morskiego ssaka Apollo podróżował z Krety do Delf, aby zabić lokalnego potwora, Pythona. Inna wersja tego mitu głosi, że to Kreteńczycy przybyli do portu Kirra, a towarzyszący im Apollo sam miał postać delfina. Nie ulega jednak wątpliwości, że to właśnie ten bóg, uważany za boga przepowiadania przyszłości, odpowiedzialny był za powstanie miasta i założenie słynnej wyroczni.
Historia miasta
Najwcześniejsze znaleziska z okolic Delf pochodzą z okresu neolitu (4000 lat p.n.e.), ale nie odkryto ich tam zbyt dużo. Zdecydowanie więcej śladów osadnictwa pochodzi z VIII wieku p.n.e., kiedy to rozpoczął się kult Apolla i rozwój sanktuarium oraz działalności wyroczni. Sama świątynia Apolla powstała pod koniec VII wieku p.n.e., natomiast szczyt popularności delfickiej wyroczni przypadał między VI a IV wiekiem p.n.e. Początkowo grecka „wróżka” przepowiadała przyszłość jedynie raz w roku, ale zainteresowanie było tak ogromne, że finalnie pielgrzymów przyjmowano aż 9 razy do roku.
Autorytet wyroczni nie był jednak wieczny. Drastycznie spadł on wraz z rozwojem racjonalizmu i popularyzacją filozofii w III wieku p.n.e. Podupadła ona także przez rozprzestrzenianie się nowej religii – chrześcijaństwa. Starożytne miasto przestało cieszyć się swoją sławą nie tylko przez kryzys wizerunku wyroczni, ale także trzęsienie ziemi, które nawiedziło Delfy w 373 roku p.n.e. i pozostawiło po sobie ogrom zniszczeń. To właśnie tę datę uznaje się za schyłek funkcjonowania delfickiego proroka.
Jak działała wyrocznia delficka?
Sława wyroczni założonej przez Apolla rozprzestrzeniła się po całej okolicy. Od przeciętnego człowieka po potężnych cesarzy – pielgrzymi o różnych statusach i z każdego zakątka śródziemnomorskiego świata przybywali do Delf w poszukiwaniu porad i przepowiedni od boga. Jak działało to w praktyce? Przed spotkaniem zarówno odwiedzający, jak i kapłani obmywali się w Źródłach Kastylijskich, by oczyścić duszę na przyjęcie prawdy. Pielgrzymi składali też w ofierze dary, by z góry okazać dozgonną wdzięczność bogom.
Sama przepowiednia spływała od Apolla za pośrednictwem kapłanki Pytii. Wchodziła ona do świątyni, żuła liście laurowe i w stanie ekstazy wypowiadała słowa boga. Nie trafiały one jednak bezpośrednio do pielgrzymów. Chaotyczne sentencje porządkowane były i tłumaczone przez kapłanów świątyni, którzy następnie przekazywali ją cywilom. Ciekawi Was z jakimi sprawami zwracano się do Pytii? Porad szukano w sytuacjach wszelkiej wagi, od codziennych nieporozumień rodzinnych po ważne decyzje polityczne i strategie wojenne.
Świątynia Ateny
Jeśli podczas wycieczki po stanowisku archeologicznym w Delfach chcecie pójść śladem dawnych pielgrzymów, zacznijcie od wizyty właśnie w tym miejscu. Na południowy-wschód od świątyni Apollina wzniesione zostało sanktuarium Ateny, znane także jako Pronea (gr. „przed świątynią”). Dla przybywających ze wschodu pielgrzymów był to pierwszy znak zbliżania się do celu. Umownie sanktuarium wyznaczało także granicę między profanum – osadą Delfy oraz sacrum – świątynią Apollina.
Sanktuarium Ateny składało się z kilku ołtarzy, świątyń, skarbców, ale jej najlepiej zachowaną częścią jest Tolos, okrągła konstrukcja otoczona kolumnami. To właśnie ta ostatnia jest głównym bohaterem większości pocztówek z delfickiego stanowiska archeologicznego. Tolos miał 13,5 m średnicy i był otoczony dwudziestoma kolumnami doryckimi po stronie zewnętrznej i dziesięcioma kolumnami korynckimi we wnętrzu. Niestety tylko trzy z zewnętrznych kolumn zachowały się do dziś.
Źródła Kastylijskie
Święte źródło było nieodzownym elementem całego rytuału przepowiadania przyszłości. W czasach starożytnych wierzono, że wody źródła Kastalskiego (znanego również jako źródło Kastylijskie) mają magiczne właściwości i potrafią oczyścić dusze nie tylko kapłanów, ale także gości odwiedzających popularną świątynię Apolla. Z cudownymi walorami wody miały związek popularne wówczas mity. Podobno to właśnie w miejscu wypływania źródła, między dwoma skałami, bóg Apollo zabił smoka Pythona, który torturował matkę Apolla, gdy była w ciąży. Pierwotnie strumień wypływał przez siedem dysz z głowami lwów. Niestety dziś przy wyłożonej marmurem i otoczonej ławkami niecce widać już tylko tylko dwie z nich.
Świątynia Apollina
To właśnie tam docelowo zmierzały setki pielgrzymów pragnących poznać boskie przepowiednie. Świątynia wzniesiona na cześć Apollina była centralnym i najważniejszym punktem całego kompleksu sakralnego. Nie było to jednak jedynie miejsce przekazywania wróżb. Przechowywano tu także ofiary dla bogów oraz archiwalne listy zwycięzców igrzysk pytyjskich.
Dziś reprezentuje ją część fundamentów oraz kilka doryckich kolumn wykonanych z wapienia. Oczywiście to tylko niewielki fragment tego, co znajdowało się tam dawniej. Co prawda bardzo niewiele wiadomo o układzie wnętrza świątyni Apollina, ale bez wątpienia była to budowla w stylu doryckim, otoczona 15 kolumnami przy dłuższej i 6 przy krótszej krawędzi. Świątynia z pewnością była też ozdobiona rzeźbami i płaskorzeźbami, których pozostałości wciąż można zobaczyć w Muzeum Archeologicznym w Delfach.
Starożytny teatr grecki
Jeśli mijając świątynię wybudowaną ku czci Apollina, zdecydujecie się wspiąć nieco wyżej, Waszym oczom ukaże się widok jak z obrazka. Pierwszy kamienny teatr powstał w IV wieku p.n.e., ale to nie jego strukturę możemy dziś oglądać. Obecna forma teatru to zasługa przebudowy dokonanej w późniejszych latach przez Rzymian. Wiadomo jednak, że jego podstawowe struktury, takie jak kamienne siedzenia, okrągła scena i orchestra, to pozostałości po oryginalnym, greckim teatrze.
35 rzędów teatru mogło pomieścić prawie 5000 osób. I miejsca te prawdopodobnie w całości się zapełniały, bo oprócz prezentowanych tam spektakli, położenie tego miejsca zapewniało oglądającym wspaniały widok na całe sanktuarium i dolinę drzew oliwnych. Na terenie teatru odbywały się też prawdopodobnie konkursy muzyczne i teatralne, będące częścią igrzysk pytyjskich. Latem teatr wciąż jest wykorzystywany i gości wiele sztuk teatralnych i innych wydarzeń kulturalnych.
Stadion sportowy starożytnych Greków
Dalsza wędrówka w górę znowu Was zaskoczy. To właśnie tam, nad starożytnym teatrem i świątynią Apolla, pośród bujnej zieleni, znajduje się używany przez starożytnych Greków stadion. Powstały w V wieku p.n.e. obiekt to kolejna konstrukcja, która przeszła wiele przebudów. Swoją obecną formę uzyskała ona w II wieku n.e., kiedy to Herodes Atticus polecił umieścić tam kamienne siedzenia i łukowate wejście.
W starożytności stadion mieścił około 6500 widzów, jeszcze więcej niż trybuny pobliskiego teatru. Bieżnia stadionu ma 177,55 m długości i 25,5 m szerokości. Jak łatwo się domyślić, obiekt wykorzystywany był podczas organizacji zawodów sportowych, a najważniejszymi z nich były igrzyska pytyjskie.
Igrzyska pytyjskie
Zaraz po igrzyskach olimpijskich były to drugie pod względem ważności zawody lekkoatletyczne w starożytnej Grecji. Podczas gdy zawody w Olimpii organizowane były ku czci Zeusa, igrzyska delfickie były podzięką dla Apolla, opiekuna wyroczni. Odbywały się one co cztery lata, na stadionie w Delfach. Początkowo jedyną konkurencją były wyścigi rydwanów. Następnie do zawodów konnych dodano lekkoatletykę, a w dalszej kolejności do sportowych konkurencji dodano także konkursy śpiewu i muzyki. Może domyślacie się skąd nazwa tych zawodów? Podobno konkurs ustanowił sam Apollo, który w ten sposób upamiętnić chciał swój triumf nad potworem Pythonem.
CIEKAWOSTKA: Wiedzieliście, że igrzyska w starożytnej Grecji wcale nie odbywały się co cztery lata, a co roku? Były to jednak czteroletnie cykle. Co cztery lata organizowano igrzyska olimpijskie, ale między mini uczestniczyć można było w igrzyska pytyjskich, igrzyskach istmijskich oraz igrzyskach nemejskich.
Gymnasium
Tuż obok sanktuarium Ateny zobaczyć dziś można ruiny starożytnego gimnazjonu. To właśnie tam ćwiczyli przygotowujący się do igrzysk sportowcy. Śmiało można to porównać do współczesnej sali gimnastycznej. Patrząc na pozostałe do dzisiejszych czasów ruiny, być może ciężko w to uwierzyć, ale w czasach swojej świetności nie była to jakaś zwykła salka. Był to duży kompleks budynków, który oprócz sal treningowych obejmował zewnętrzne boisko, szatnie, a nawet baseny i łaźnię.
Święta Droga
Ścieżkę, którą przejść musieli spragnieni poznania swojej przyszłości pielgrzymi, nazwano Świętą Drogą. Dziś śladami starożytnych Greków przejść możecie także i Wy. Święta Droga ciągnie się od głównej bramy, umieszczonej w południowo-wschodnim rogu muru, aż do najważniejszego punktu sanktuarium – świątyni Apolla. Trakt trasy prowadzi właściwie aż do znajdującego się na stromym zboczu stadionu, ale nikomu już pewnie nie trzeba tłumaczyć, dlaczego to świątynia była głównym celem większości odwiedzających Delfy gości. Obecnie niewiele już z nich zostało, ale tysiące lat temu wzdłuż Świętej Drogi stawiane były liczne pomniki wotywne. Miały one na celu to samo, co każde inne dary – wyrażenie wdzięczności bogu i jego wyroczni.
Skarbiec Ateńczyków
Wiecie już, jak pielgrzymi odwdzięczali się wyroczni za wygłaszane przepowiednie. To właśnie w celu przechowywania darów przy świątyni Apolla wybudowano Skarbiec Syfnijczyków, Skarbiec Knidyjczyków czy najsłynniejszy i najlepiej zachowany z nich – Skarbiec Ateńczyków. Co ciekawe w skarbcach wcale nie przechowywano jedynie przedmiotów ofiarowanych świątyni. Chroniono tam także trofea i łupy zdobyte podczas ważnych bitew.
Sam Skarbiec Ateńczyków powstał na początku V wieku p.n.e., z okazji zwycięstwa Aten nad Persami w bitwie pod Maratonem. Marmurowa budowla wzniesiona w stylu doryckim przypomina do złudzenia świątynię. Jej fasada ozdobiona była płaskorzeźbami, opowiadającymi o przygodach Herkulesa i Tezeusza, a ściany wewnętrzne urozmaicały hymny do Apolla. Niektóre z tych przedstawień wciąż można oglądać w Muzeum Archeologicznym w Delfach. Zapytacie, jak to się stało, że skarbiec zachował się w tak doskonałym stanie? Został on zrekonstruowany na początku XX wieku. Był to jedyny zabytek, który zachował wystarczającą ilość oryginalnego materiału budowlanego, aby umożliwić jego niemal całkowitą odbudowę.
Muzeum Archeologiczne w Delfach
Mniej więcej w połowie drogi między kochanym przez turystów stanowiskiem archeologicznym, a współczesnym miasteczkiem Delfy znajduje się wyjątkowe Muzeum Archeologiczne, którego nie możecie przegapić, jeśli choć trochę zafascynowała Was historia starożytnego pępka Ziemi. Założona w 1903 roku instytucja jest jednym z najczęściej odwiedzanych muzeów w Grecji. Eksponaty rozmieszczone są tam w porządku chronologicznym w aż 14 salach. Oczywiście duża większość z nich to znaleziska odkryte na terenie starożytnych Delf. W Muzeum Archeologicznym zobaczycie inskrypcje, rzeźby czy figurki z brązu, a jeśli potrzebujecie konkretów, które zachęcą Was do wizyty, zajrzyjcie tu dla Rydwanu z Delf oraz Sfinksa z Naxos.
Muzeum Festiwali Delfickich
Jeśli wciąż mało Wam chłonięcia lokalnej historii i kultury, odwiedzić możecie Muzeum Festiwali Delfickich. To małe, ale bardzo ciekawe muzeum znajduje się w dawnej rezydencji słynnego greckiego poety Aggelosa Sikelianosa. Dlaczego właśnie tam? W pierwszej połowie XX wieku Aggelos Sikelianos wraz z żoną próbowali ożywić starożytne festiwale delfickie. I o dziwo im się to udało! Zorganizowali dwa festiwale, jeden w 1927 roku, a drugi w 1930 roku. Niestety, z powodu braku finansowania, na tym przedsięwzięcie się zakończyło. Wciąż jednak nie zapomniano o wysiłku, jakie podjęło małżeństwo, by zachować pamięć o antycznych tradycjach. Z tego względu stworzono przestrzeń, w której gromadzi się przedmioty związane z dwoma festiwalami, kostiumy czy rękopisy poety.
Współczesne Delfy
Być może nawet nie wiecie, że tuż obok stanowiska archeologicznego znajduje się współczesne miasteczko Delfy. To w tym miejscu zatrzymuje się większość turystów, których głównym celem wyprawy jest zgłębienie sekretów starożytnej, greckiej wyroczni czy długie wyprawy po górach Parnas. I jest to bardzo dobry pomysł, bo oprócz pysznego, lokalnego jedzenia i sporego wachlarzu zakwaterowań znajdziecie tam urocze uliczki i piękne krajobrazy wokół.
Nawet jeśli nie po drodze Wam do tego miasteczka, a wciąż chcielibyście zobaczyć pozostałości po duchowym centrum starożytnej Grecji, nie macie się o co martwić. Bez względu na to czy wyruszacie z Delf, Aten czy z Peloponezu, zorganizowane wycieczki na najsłynniejsze w Grecji stanowisko archeologiczne możecie zarezerwować na tej stronie.
Informacje praktyczne
- Bilety wstępu do Delf warto zarezerwować z wyprzedzeniem. Do wyboru jest wiele wycieczek z doświadczonymi przewodnikami, którzy pokażą Ci najciekawsze miejsca, odpowiedzą na pytania i zdradzą ciekawostki związane z odwiedzanymi rejonami.
- Kup bilety na GetYourGuide
