Dziś wehikuł czasu przenosi nas do epoki fascynujących rytuałów, hieroglifów i wszechmocnych faraonów. Zaczynamy podróż do bram czołowego zabytku Egiptu, który rzuca nowe światło na jedną z najbardziej fascynujących starożytnych cywilizacji.
Dolina Królów to długi wąwóz w Górnym Egipcie, będący miejscem pochówku większości faraonów, rządzących w starożytnym Egipcie w latach 1539-1075 p.n.e. (należących do XVIII, XIX i XX dynastii). Dolina leży na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciwko współczesnego Luksoru i wcięta jest we Wzgórza Tebańskie. Skąd tak duże zainteresowanie turystów tym punktem na mapie Egiptu? Czas dowiedzieć się więcej na temat Doliny Królów i odkryć tajemnice jednej z najpotężniejszych cywilizacji w historii świata.
Jak odkryto Dolinę Królów?
Z niektórych źródeł, takich jak mapy sporządzone przez członków wyprawy Napoleona do Egiptu, wyraźnie wynika, że już wcześniej odnotowano istnienie Doliny Królów. Oficjalnie uważa się jednak, że pierwszy grobowiec odkryty został w 1817 roku przez Giovanniego Battistę Belzoniego, włoskiego podróżnika. To właśnie on na terenie Doliny Królów odkrył imponujący grobowiec Setiego I.
Miał on niemało szczęścia, bo trafił na jedną z najbardziej zapierających dech w piersi krypt. Pod koniec prac wykopaliskowych Belzoni oficjalnie ogłosił, że dolina nie skrywa już nic godnego uwagi. Na pewno nie wyobrażał sobie, jak bardzo się mylił. W drugiej połowie XIX wieku badania wznowiła Egipska Służba Starożytności. Stopniowo odkrywali oni kolejne grobowce, ale nic nie wzbudziło tak wielkiego, globalnego zachwytu jak odkryty w 1922 roku królewski grobowiec Tutanchamona.
Współczesne losy Doliny Królów
W 1979 roku Dolina Królów została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co znacznie wpłynęło na zwiększenie zainteresowania turystów. Tłumnie przybywali do bram Doliny Królów, by odkryć jej bezcenne, starożytne skarby. Niestety między innymi z tego powodu u schyłku XX wieku w oczy zaczęła się rzucać kruchość królewskich komnat grobowych. Nie pomagały też powodzie i liczne zanieczyszczenia.
By za wszelką cenę chronić to miejsce w 2000 i 2002 roku włączono Dolinę Królów do programu World Monuments Watch. Prawdopodobnie to właśnie dzięki uzyskanym w ten sposób funduszom do dziś możemy oglądać cuda pozostałe po kulturze starożytnego Egiptu. Udało się wtedy podnieść świadomość na temat wpływu turystyki na to miejsce, a także zdecydowanie ulepszyć oznakowania i sposoby konserwacji.
Miejsce wybrane przez bogów
Dolina Królów została wybrana na miejsce pochówku większości władców Nowego Królestwa Egiptu nie bez powodu. Dlaczego więc padło akurat na tę lokalizację? Przyczyn było kilka. Znajdowała się ona zaledwie kilometr od świątyń i wiosek ludu tebańskiego, a dająca dolinie cień góra, znana dziś jako Qurn (co po arabsku oznacza „róg”), kształtem przypominała Egipcjanom piramidę – formę wyraźnie związaną z bogiem słońca Re i od dawna kojarzoną z królewskimi pochówkami. Wierzono, że to właśnie bogowie wybrali ten punkt na miejsce spoczynku władców.
Jak większość starożytnych egipskich cmentarzy, także ten musiał znajdować się na zachodnim brzegu Nilu. Egipcjanie byli przekonani, że bóg słońca umierał na zachodnim horyzoncie, aby odrodzić się na wschodzie, stąd właśnie ta strona świata wyraźnie kojarzona była z rytuałami pogrzebowymi. Na korzyść doliny działał też jej niewielki rozmiar i otoczenie przez strome klify ze stabilnego wapienia. Dzięki takiemu położeniu dostęp do niej był utrudniony, a jej ochrona wydawała się dużo łatwiejsza.
Zwiedzanie Doliny Królów
Przede wszystkim podkreślić należy, że istnieją tak naprawdę dwie Doliny Królów – wschodnia, ta najbardziej znana, i ze względu na dużą ilość grobowców królewskich przyciągająca największą ilość turystów, oraz zachodnia, obejmująca znacznie większy obszar, ale i mniej znana, chroniąca jedynie dwa królewskie grobowce.
W Dolinie Królów znajdują się aż 64 ponumerowane i oznaczone symbolem KV (od angielskiego King’s Valley – Dolina Królów) grobowce, w których pochowano królów, członków rodzin królewskich i wysokich urzędników. Spotkać tam można zarówno groby szlachciców pochowanych w niewielkich wgłębieniach jak i grobowce przypominające ogromne labirynty, w których dość łatwo się zgubić. Na wielu ścianach grobowców doskonale zachowały się skomplikowane hieroglify i dekoracje, które przedstawiają bóstwa oraz ilustrują ważne dla starożytnej kultury egipskiej tematy. W niektórych z nich wciąż można zobaczyć sarkofagi czy mumie. Równie ważne były odnalezione we wnętrzach komór grobowych kosztowności, które dziś stanowią ważne źródło wiedzy o życiu i kulturze starożytnych Egipcjan.
Wybór najpiękniejszych grobowców to bardzo indywidualna kwestia. Jedni zwrócą większą uwagę na unikatowość zdobień, inni na doskonale zachowane malowidła, a jeszcze inni na architektoniczne cechy grobowców. W podjęciu decyzji może Wam pomóc krótki przewodnik po tej nekropolii.
Grobowiec Setiego I (KV17)
Sety I był drugim królem XIX dynastii faraonów i ojcem dużo bardziej znanego Ramzesa II. Jego grobowiec od nazwiska odkrywcy nazywany jest także czasem „grobowcem Belzoniego”. To odnaleziony w pierwszej kolejności i jeden z największych grobowców w Dolinie Królów. Wielu twierdzi, że to właśnie dlatego większość turystów odwiedza go w pierwszej kolejności. Może i tak, choć bardziej prawdopodobne jest to, że słyszeli oni o niezwykłych zdobieniach, pokrywających jego ściany. Grobowiec Setiego I był pierwszym mauzoleum w Dolinie Królów, które w całości udekorowano. Wyrafinowane teksty pogrzebowe miały zapewnić pomyślne przejście do życia pozagrobowego, a niezwykłe malowidła i płaskorzeźby upamiętniały zasługi króla i sceny z jego życia.
Do komory grobowej prowadzi skomplikowany labirynt korytarzy, przejść i uskoków. Jedne z mijanych po drodze drzwi zaprowadzą Was do pojedynczego pomieszczenia. Podobno sala ta miała być małą pułapką i doprowadzać intruzów do przekonania, że jest to rzeczywisty grobowiec.
WARTO WIEDZIEĆ: W 1821 roku odkrywca krypty Setiego I, Giovanni Belzoni, zorganizował w Sali Egipskiej na Piccadilly w Londynie wystawę, przedstawiającą malowane rekonstrukcje kilku pomieszczeń grobowca. Twierdzi się, że to właśnie ta wystawa była odpowiedzialna za przyciągnięcie powszechnej uwagi i zapoczątkowanie fascynacji kulturą i historią starożytnego Egiptu.
Grobowiec Tutanchamona (KV62)
Oto grobowiec, którego odkrycie w 1922 roku przez Howarda Cartera trafiło na pierwsze strony gazet praktycznie na całym świecie. Jako jedyny w całej Dolinie Królów nigdy nie został ograbiony, dzięki czemu większość znalezionych tam cennych przedmiotów zostało zachowanych w nienaruszonym stanie. To właśnie dlatego ten grobowiec faraona i ukrywane tam skarby są dziś ikoną starożytnego Egiptu, a jego odkrycie uważane jest za jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych w dziejach ludzkości.
W porównaniu z innymi grobowcami w Dolinie Królów zarówno pod względem wielkości, jak i dekoracji jest on wyjątkowo skromny. Tylko ściany głównej komory grobowej mają jakąkolwiek dekorację. W przeciwieństwie do większości bogato zdobionych grobowców królewskich, w grobie Tutanchamona nie znajdziecie tekstów pogrzebowych, a jedynie kilka przedstawień faraona w towarzystwie różnych bóstw. We wnętrzu krypty odnaleziono jednak około 5000 artefaktów. Wśród nich wyróżnić można ubrania, kosmetyki, biżuterię, kadzidła, meble, czy zabawki. Tak, zabawki, bo Tutanchamon wstępując na tron miał zaledwie 9 lat. Wszystkie skarby odzwierciedlają styl życia pałacu królewskiego oraz reprezentują codzienne życie faraona.
Sytuacja Tutanchamona to jedna z największych ironii w historii. Stosunkowo mało znaczący w starożytnym Egipcie młody król, rządzący tylko przez około dziewięć lat, przewyższył sławą wielu największych władców Egiptu. Tylko wyobraźcie sobie, jakie bogactwa musiały zawierać znacznie większe grobowce najpotężniejszych królów Nowego Państwa, takich jak Thutmose III czy Ramzes II, jeszcze zanim zostały splądrowane.
Klątwa Tutanchamona
Krótko po odkryciu grobowca Tutanchamona wszyscy świadkowie tego odkrycia zmarli. Szybko powiązano to ze słynną klątwą faraonów, która miała spaść na tych, którzy mieli śmiałość zakłócać spoczynek egipskich królów. Dało to początek dziesiątkom legend, uwiecznionych w książkowych i filmowych fabułach. Istnieje jednak naukowe, dużo bardziej prawdopodobne wyjaśnienie tej sytuacji. Rozkładająca się przez wieki ludzka materia, żywność, rośliny i inne żywe istoty zamknięte były w ograniczonej przestrzeni, konserwując tym samym niezliczone bakterie i wirusy. To właśnie mikroorganizmy po otwarciu grobowca zaczęły się rozprzestrzeniać i wywoływać komplikacje w funkcjonowaniu organizmów archeologów, a nie rzekome przekleństwo faraonów.
Grobowiec Ramzesa IX (KV6)
Ze względu na bogactwo dekoracji to jeden z najczęściej odwiedzanych grobowców w Dolinie Królów. Prawdopodobnie był to ostatni królewski grobowiec, w którym udało się całkowicie ukończyć zdobienia krypty. Posiada on jedno z największych wejść w Dolinie, a jego ściany ozdobione są wizerunkami bóstw, scenami rytuałów oraz zgładzonych wrogów.
Jest jednak coś jeszcze, co przyciąga do niego ciekawskich zwiedzających. Na ścianach grobowca odczytać można ponad pięćdziesiąt graffiti łacińskiego oraz greckiego pochodzenia. Prawdopodobnie są to pamiątki pozostawione przez antycznych turystów. Jeszcze więcej tego typu inskrypcji zobaczyć można w grobie Ramzesa V i Ramzesa VI (KV9).
Inne grobowce Doliny Królów
Opisane wyżej grobowce to tylko niewielka cząstka znajdującej się w Dolinie Królów nekropolii. Wszystkich grobowców jednak nie sposób opisać ze szczegółami. Nie znaczy to oczywiście, że pozostałe krypty nie zasługują na Waszą uwagę.
Warto rozejrzeć się po grobowcu Ramzesa II – najpotężniejszego władcy starożytnego Egiptu, eleganckiej krypcie Amenhotepa II czy miejscu pochówku Merenptaha, którego mumię chroniły aż 4 sarkofagi. Pamiętajcie też o Ramzesie III, którego grób wyróżniają boczne komory ozdobione malowidłami, przedstawiającymi przedmioty pochodzenia zagranicznego, takie jak harfy czy łodzie.
Zachodnia Dolina Królów
Czy warto poświęcić energię, by odkryć sekrety tej mniej znanej części Doliny Królów? Jeśli nie lubicie tłumów i macie dodatkową ilość czasu – zdecydowanie tak. Aż miło posłuchać panującej tam ciszy, która po wizycie we wschodniej części doliny będzie nie lada wytchnieniem. W zachodniej dolinie odkryto cztery komory, z których dwie zidentyfikowano jako królewskie grobowce – ten króla Amenhotepa III (WV22) oraz gwiazda zachodniej doliny, grobowiec króla Ay (WV23). Co prawda, w porównaniu do słynnych grobowców z sąsiedniej części wąwozu jest stosunkowo niewielki, ale znany jest z charakterystycznych malowideł pawianów i innych małp. Podczas prac archeologicznych w grobowcu Aya znaleziono także kilka mumii pawianów, dlatego tę część doliny często nazywa się także Doliną Małp.
Dolina Królowych
Dolina Królów to nie jedyna nekropolia w okolicy. Nieco ponad kilometr na zachód znajduje się kolejna królewska dolina, Dolina Królowych, odkryta przez Ernesto Schiaparellego i Francesco Balleriniego na początku XX wieku. Do tej pory natrafiono tam na ponad 100 grobowców, w których pochowano żony królów Egiptu i niektórych książąt. Wszystkie one oznaczone są symbolem QV (od angielskiego Queen’s Valley – Dolina Królowych).
Nie do końca wiadomo dlaczego na miejsce pochówku kobiet i dzieci wybrano właśnie to miejsce. Być może głównym czynnikiem była bliska odległość Doliny Królów, choć istnieje też szansa, że powodem numer jeden była obecność świętej groty poświęconej Hathor przy wejściu do doliny. Grota ta prawdopodobnie związana była z rytuałem odmładzania zmarłych.
Spora część z odnalezionych w Dolinie Królowych grobów jest zniszczona i nie zachwyca swoim obecnym wyglądem, ale jest wśród nich kilka wyjątków. Jeśli wybieracie się właśnie tam, nie przegapcie grobowca QV66, należącego do królowej Nefertari, żony Ramzesa II. Teksty z księgi umarłych i wizerunki Nefertari składającej ofiary i obcującej z bogami to tylko część barwnych dekoracji tego grobowca. Warto zajrzeć także do bardzo dobrze zachowanych grobowców QV55 oraz QV44, należących do synów Ramzesa III.
Tak wiele do odkrycia!
Całe masy przekonane były o tym, że 62 grobowce odkryte przed 1922 rokiem to już wszystko, co skrywała tajemnicza dolina. Wtedy odkrycie brytyjskiego archeologa Howarda Cartera zaskoczyło cały świat. Czy wąwóz skrywa przed nami coś jeszcze?
Do tej pory w Dolinie Królów odkryto 64 grobowce, ale mało kto uważa tę liczbę za ostateczną. Wiadomo już, że na liście odnalezionych grobowców brakuje na przykład miejsca pochówku Ramzesa VIII. Wielu jest przekonanych o tym, że wciąż ukryty jest on wśród zakątków tej samej doliny. Nikt nie może być jednak pewny ile grobowców nadal pozostaje nieodkrytych. Być może dziesiątki kolejnych krypt czekają, by wydobyć ich skarby, niezwykle zdobione wnętrza oraz tajemnicze korytarze. Kto wie, może któraś z nich wciąż chroni bogactwo tak duże, jak to odnalezione w salach poświęconych Tutanchamonowi?
Przydatne wskazówki
Do Doliny Królów najlepiej jest dostać się samochodem (wypożyczyć go możecie za pośrednictwem serwisu RentalCars), wynajętą taksówką albo autokarem ze zorganizowaną wycieczką, którą wykupisz na stronie GetYourGuide. Takie wycieczki często połączone są z możliwością zwiedzania innych atrakcji położonych w pobliżu, takich jak Dolina Królowych, Świątynia Karnak czy imponująca Świątynia Hatshepsut.
Podstawowy bilet do doliny kupić możecie w okienku kasy, choć lepiej zaopatrzyć się w niego drogą internetową z wyprzedzeniem. Taki bilet upoważnia do wstępu do trzech z dziesięciu dostępnych do zwiedzania grobowców. Jeśli będzie chcieli zobaczyć więcej cudów antycznego Egiptu, będziecie musieli dopłacić za każdy kolejny grobowiec. Osobno trzeba wykupić też wstęp do grobowców Tutanchamona, Setiego I, Ramzesa V i VI, oraz faraona Aj. Nie zobaczycie ich wnętrza ze zwykłym biletem. Należy także wykupić odpowiednie pozwolenie jeśli chcecie uwiecznić egipskie malowidła za pomocą aparatu fotograficznego lub kamery. Natomiast nie jest ono potrzebne do zdjęć robionych smartfonem.
Szczególnie zależy Wam na odwiedzeniu jednego, konkretnego grobowca? W takim razie koniecznie upewnijcie się wcześniej, że jest on otwarty, by nie spotkać się ze zbędnym rozczarowaniem. W przypadku konieczności przeprowadzenia prac konserwacyjnych w którymś z grobowców jest on zamykany dla turystów. Dobra wiadomość jest taka, że zazwyczaj otwiera się wtedy dla publiczności inna z niedostępnych zwykle krypt.
Informacje praktyczne
- Bilety wstępu do Doliny Królów najlepiej kupić z wyprzedzeniem. Unikniesz wówczas stania w długiej kolejce oraz ominie Cię ryzyko, że wszystkie bilety zostały wyprzedane.
- Adres: Luksor 1340420, Egipt
- Kup bilety na GetYourGuide
Dolina Królów na mapie
Odkryj pozostałe ciekawe miejsca w Egipcie
